W polskiej tradycji listopad to czas pamięci o zmarłych. Dzień Wszystkich Świętych (1 XI) jest świętem radosnym – wspominamy wtedy wszystkich świętych, zbawionych i przebywających w niebie. Z kolei Dzień Zaduszny (2 XI) to czas zadumy i modlitwy za wszystkich wiernych zmarłych. Choć liturgicznie różne, te dni przenikają się w zwyczajach. W Mieście i Gminie Gąbin tak jak w całym kraju odbywają się Msze Święte przy grobach i procesje, a rodziny sprzątają i dekorują mogiły bliskich zniczami i kwiatami.
Nekropolie Miasta i Gminy Gąbin to miejsca będące niemymi świadkami historii naszego regionu. Pod ziemią spoczywają mieszkańcy różnych epok: kapłani, żołnierze czy zwykli obywatele. Każdy z tych cmentarzy – czynny lub już opuszczony – jest nośnikiem pamięci o ludziach i wydarzeniach. Na terenie gminy znajdziemy wiele miejsc spoczynku naszych przodków, czynnych do dziś jak i tych zapomnianych.
Cmentarz parafialny pw. św. Mikołaja
Cmentarz katolicki w Gąbinie – czynny do dziś – położony jest w północnej części miasta przy ul. Cmentarnej. Znajduje się tam wybudowana w 2009 kaplica pw. Św. Józefa, dobudowana do dawnego, zabytkowego obiektu z początków XIX wieku. Na terenie nekropolii znajdują się istotne historycznie miejsca: Pochowany został tu m.in. Albert Taljański – znany polski malarz pochodzenia żydowskiego. Na nekropolii znajduje się również grób ks. kanonika Wacława Woźniaka (zm. 1954) – długoletniego proboszcza parafii Gąbin. Cmentarz jest również miejscem pamięci o ofiarach II wojny światowej. Na jego terenie zachowała się kwatera wojenna poległych żołnierzy Wojska Polskiego oraz kolejarzy i policjantów – ofiar hitlerowskiego terroru z września 1939. Ponadto przy głównej bramie cmentarnej spoczywają ofiary mordu z 15 czerwca 1941 r., kiedy to pod parkanem kościoła Niemcy rozstrzelali mieszkańców Gąbina i okolic. Ich ciała po wojnie ekshumowano i z godnością pochowano w zbiorowej mogile przy cmentarnym murze. Najstarsze zachowane pomniki pochodzą z połowy XIX w. Dla mieszkańców cmentarz parafialny jest miejscem nabożeństw (msze św., procesje) i corocznych uroczystości.
Cmentarz żydowski w Gąbinie
Cmentarz żydowski (ul. Kilińskiego 62) znajduje się w północno-zachodniej części miasta. Nekropolia ta miała powierzchnię ok. 1,5 ha. Po 1942 r. została całkowicie spustoszona przez okupantów – większość macew Niemcy zniszczyli lub wywieźli do budowy dróg i chodników. Dziś można tam zobaczyć jedynie kilkanaście ocalałych nagrobków ustawionych przy lapidarium. Mimo zniszczeń miejsce to ma swój pomnik-pamięć. Na cmentarzu stanął nagrobny obelisk w kształcie menory i tablica poświęcona gminie żydowskiej, która przed wojną stanowiła sporą część mieszkańców Gąbina. Pod opieką lokalnych pasjonatów oraz Stowarzyszenia Gombin Society z USA, teren został ogrodzony i uporządkowany – jest on symbolicznie chroniony jako ślad wielowiekowej obecności Żydów. W roku 1999 odbyła się oficjalna rededykacja cmentarza. Najstarsza zachowana czytelna macewa pochodzi z 1836 r. i przypomina o wielowiekowej obecności społeczności żydowskiej na tym terenie.
Cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej
Na zachód od cmentarza katolickiego, w trójkącie między murem parafialnej nekropolii a ogrodzeniem cmentarza żydowskiego, znajduje się unikalna nekropolia z okresu I wojny światowej. Została założona przez Niemców w końcu 1914 r. Pozycje frontu przebiegały bowiem w okolicach Gąbina: natarcie niemieckie, po ciężkich walkach wypchnęło Rosjan z miasta. W wyniku walk poległo wielu żołnierzy obu armii, często ciężko rannych i leczonych w lazaretach gąbińskich. Na cmentarzu spoczywają żołnierze armii niemieckiej i rosyjskiej. We wspólnej kwaterze wojennej pochowano 101 Niemców. Archiwalia niemieckie wskazywały, że w mieście pierwotnie istniały dwa cmentarze wojenne: jeden przy cmentarzu żydowskim (134 Niemców i 23 Rosjan), drugi nieco dalej (103 Niemców). W latach powojennych cmentarz został porzucony i częściowo zdewastowany; jego centralny pomnik zniknął, zachował się jedynie pojedynczy nagrobek oraz zarośnięte mogiły. W 2015 r. miłośnicy historii z płockiego Stowarzyszenia TRADYTOR przeprowadzili inwentaryzację terenu. Ustalili oni, że ocalało co najmniej 140 pojedynczych mogił i kilka zbiorowych. Obecnie teren ten jest uporządkowywany przez pasjonatów (m.in. harcerzy i lokalną społeczność) i objęty staraniami o ochronę prawną.
Cmentarz ewangelicko-augsburski w Gąbinie.
Cmentarz ewangelicki w Gąbinie (ul. Dobrzykowska 30) jest pamiątką po wielokulturowym Gąbinie, w którym przed wojną mieszkała znaczna społeczność protestancka (ewangelicko-augsburska). Nekropolia została założona w 1825 r. i do dziś zachowała wiele nagrobków z XIX i pierwszej połowy XX w. Cmentarz położony jest na północnym skraju miasta, przy drodze wojewódzkiej 574 prowadzącej do Płocka. Jest on nadal czynny dla parafii ewangelicko-augsburskiej w Płocku.
Cmentarz parafialny w Dobrzykowie
Cmentarz parafialny w Dobrzykowie (ul. Obrońców Dobrzykowa) położony jest w południowo-wschodniej części miejscowości. Nekropolia ta odzwierciedla walki o niepodległość z różnych epok. Spoczywają tu żołnierze walczący w powstaniu styczniowym – m.in. z bitew pod Kunkami i Ciechomicami – oraz żołnierze II wojny światowej. W dużej, wydzielonej kwaterze wojskowej pochowano 319 żołnierzy Wojska Polskiego poległych podczas bitwy pod Dobrzykowem 12–13 września 1939 r. Nekropolia zachowała liczne zabytkowe mogiły i znajduje się w malowniczym miejscu, w otoczeniu dębowego starodrzewu.
Cmentarz parafialny w Czermnie.
Cmentarz w Czermnie leży przy północnym krańcu wsi i otoczony jest starą aleją drzew. Zachowało się na nim wiele XIX- i wczesnoXX-wiecznych nagrobków. Na terenie nekropolii stoi murowana kaplica z 1997 r. oraz kwatera wojskowa. Znajdują się tu zbiorowe mogiły 11 żołnierzy poległych w kampanii wrześniowej 1939 r. oraz mogiła sześciu okolicznych mieszkańców rozstrzelanych przez gestapo we wrześniu 1939 r.
Cmentarz parafialny w Troszynie Polskim
Nekropolia parafialna w Troszynie Polskim znajduje się tuż przy zabytkowym kościele. Cmentarz znacznie ucierpiał podczas powodzi w 1982 i 2010 r. – zniszczeniu uległy wtedy starsze pomniki i ogrodzenie. Zachowało się tu niewiele zabytkowych nagrobków, głównie z okresu międzywojennego. Na tym cmentarzu spoczywa między innymi Jan Kasztelan, żołnierz 57. Pułku Piechoty, który zginął w okolicy Gąbina we wrześniu 1939 r.
Cmentarz mennonicki w Nowym Wymyślu
Znajduje się w zachodniej części Nowego Wymyśla. Nekropolia o powierzchni ok. 0,2 ha powstała w drugiej połowie XIX w. dla mennonitów – osadników olęderskich. Do dziś zachowały się nieliczne nagrobki (np. rodziny Gastmanów, Schroderów, Kliverów). Cmentarz jest ogrodzony niskim, murem. Nie prowadzi się na nim pochówków od czasów II wojny światowej.
Cmentarz mennonicki w Nowym Troszynie
Cmentarz mennonicki w Nowym Troszynie usytuowany jest na sztucznie usypanym wzniesieniu. Pochowani byli tu niemieckojęzyczni mennonici, dawni mieszkańcy miejscowości. Po wojnie nekropolia została opuszczona. Zachowało się około sześciu kamiennych mogił.
Cmentarz ewangelicki w Borkach
Cmentarz ewangelicki w Borkach (zachodnia część miejscowości) służył kiedyś niewielkiej społeczności protestanckiej. Do dziś ostało się tu kilkanaście nagrobków, spośród których kilka ma charakter okazałych pomników.
Cmentarz ewangelicko-augsburski w Nowym Grabiu
Położony na terenie dawnej kolonii olęderskiej Nowe Grabie. Powstał w XIX w. przy parafii ewangelickiej w Gąbinie. Obecnie to niewielki cmentarzyk na planie prostokąta, bez wyraźnej ścieżki dojazdowej. Zachowały się tylko pojedyncze nagrobki. Nie prowadzi się tam pochówków od kilkudziesięciu lat.
Cmentarz mariawicki w Lipińskim
Cmentarz mariawicki w Lipińskich został założony na początku XX w. i jest czynny do dzisiaj. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1908 r., a większość pochówków znajduje się w dobrym stanie. Nekropolia wciąż opiekują się parafianie mariawickiej wspólnoty. Według informacji lokalnych źródeł, wśród grobów pochowano pięciu żołnierzy Wojska Polskiego poległych we wrześniu 1939 r.
Cmentarze Gąbina i okolic niosą wielowarstwowe dziedzictwo. Przypominają różnorodność społeczności, które tu żyły – Polaków, Żydów, Niemców i Rosjan. Niezależnie od wyznania czy przynależności, wszyscy jesteśmy równi wobec śmierci. W ten szczególny listopadowy czas pamiętajmy o tych, którzy byli przed nami. Szczególną troską otoczmy mogiły i nekropolie zapomniane. Posprzątajmy stare nagrobki, zapalmy znicz na grobie tych, których nikt już nie odwiedza. Pamiętajmy również o modlitwie. Niech będzie ona nie tylko duchową prośbą o zbawienie dla zmarłych, ale również symbolem pamięci.
Opracowanie: W. Olszewski
